آموزش تعمیرات سخت‌افزاری سرور جلد اول

سرفصل جامع، کاربردی و کاملاً تخصصی برای دوره آموزش تعمیرات سخت‌افزاری سرور ارائه می‌شود. این دوره از مباحث مقدماتی آغاز شده و به صورت گام‌به‌گام به موضوعات پیشرفته، تست‌های تخصصی، ابزارهای تعمیراتی و سناریوهای واقعی تعمیر و نگهداری سرورها می‌پردازد.

بخش 1. آشنایی با معماری و ساختار سخت‌افزاری سرورها

فصل 1. مفاهیم پایه‌ای و نقش سرور در زیرساخت فناوری اطلاعات

• تعریف سرور و کاربردهای آن در شبکه

• تفاوت سرور با کامپیوتر دسکتاپ از نظر عملکرد، پایداری و قطعات

• انواع سرویس‌هایی که توسط سرورها ارائه می‌شوند (فایل، پایگاه داده، وب، مجازی‌سازی و…)

فصل 2. آشنایی با فرم‌فکتورهای سرور

• معرفی فرم‌فکتور Rack-mount و بررسی یونیت‌های U

• بررسی سرورهای Tower و کاربرد آن‌ها در دفاتر کوچک

• آشنایی با ساختار سرورهای Blade و مزایای چگالی بالا

• مقایسه فضا، مصرف برق، خنک‌سازی و مدیریت در هر فرم‌فکتور

فصل 3. معرفی برندهای معروف تولیدکننده سرور

• بررسی محصولات HPE ProLiant و مدیریت از طریق iLO

• بررسی Dell PowerEdge و ماژول مدیریتی iDRAC

• آشنایی با سرورهای Supermicro و ساختار ماژولار

• معرفی سرورهای Lenovo ThinkSystem و ویژگی‌های امنیتی آن

• مروری بر برندهای خاص یا سفارشی مانند Cisco UCS و Fujitsu

فصل 4. اجزای داخلی سرور و نقش هر کدام در عملکرد سیستم

• ساختار مادربوردهای سرور و تفاوت با مادربوردهای معمولی

• معرفی چیپ‌ست‌های مخصوص سرور (Intel C600، AMD SP3 و…)

• مسیرهای ارتباطی بین پردازنده، حافظه و ذخیره‌سازی (QPI، UPI، Infinity Fabric)

فصل 5. پردازنده‌های مورد استفاده در سرورها

• بررسی سری Intel Xeon (Bronze، Silver، Gold، Platinum)

• معرفی AMD EPYC و معماری Zen

• پردازنده‌های مبتنی بر Power یا ARM در دیتاسنترها

• پشتیبانی از چند سوکت و Threadهای بالا در پردازنده‌های سرور

فصل 6. حافظه RAM در سرورها

• انواع حافظه‌های ECC، Registered و Load-Reduced

• تفاوت DDR3/DDR4/DDR5 در سرورها

• بررسی Channel و Bankهای رم در سرورهای چندپردازنده‌ای

• تحلیل نقش رم در مجازی‌سازی و کش‌سازی

فصل 7. کنترلرهای ذخیره‌سازی RAID

• آشنایی با مفاهیم RAID سخت‌افزاری و نرم‌افزاری

• معرفی کنترلرهای رایج مانند HPE SmartArray، Dell PERC و LSI

• بررسی عملکرد باتری پشتیبان (BBU) در کنترلرها

• تفاوت بین RAID 0، 1، 5، 6، 10 و کاربرد آن‌ها در سرورها

فصل 8. منابع تغذیه سرور (Power Supply)

• تعریف منابع تغذیه Redundant و Hot-Plug

• تفاوت بین PSUهای Platinum، Gold، Silver از نظر بهره‌وری

• بررسی نحوه توزیع ولتاژ در مادربوردهای سرور

• مفهوم Failover در سیستم‌های تغذیه

فصل 9. سیستم‌های خنک‌کننده و تهویه در سرورها

• بررسی عملکرد فن‌های PWM و کنترل حرارت

• آشنایی با طراحی‌های خنک‌سازی Active و Passive

• مسیر جریان هوا در کیس‌های رک‌مونت

• نقش خمیر حرارتی و هیت‌سینک در کنترل دمای CPU

بخش 2. ابزارها و تجهیزات مورد نیاز برای عیب‌یابی و تعمیر

1. تجهیزات اندازه‌گیری و تست پایه

• مولتی‌متر دیجیتال برای تست ولتاژ، مقاومت، اتصال کوتاه، تست دیودها

• اسیلوسکوپ دو کاناله یا چهار کاناله برای مشاهده سیگنال‌های پردازنده، VRM و PWM فن‌ها

• تستر پاور سرور برای بررسی خروجی پاورهای Redundant و تشخیص جریان‌دهی

2. تجهیزات ایمنی و کنترل ESD

• دستبند ضد الکتریسیته ساکن (ESD Wrist Strap) با اتصال زمین دائم

• پدهای ضد ESD برای سطح میز کار

• کفپوش ضد ESD در کارگاه تعمیرات

• کیسه‌های آنتی استاتیک برای جابه‌جایی ماژول‌ها (RAM، کارت شبکه، هارد و…)

3. تجهیزات برنامه‌ریزی بایوس و چیپ‌های Flash

• پروگرامرهای چندمنظوره مانند CH341A، RT809H یا TL866

• گیره‌های Clip Flash برای اتصال به چیپ بدون لحیم‌کاری

• مبدل‌های DIP/SOP برای پروگرام چیپ‌های مختلف

• نرم‌افزارهای ویژه Dump و Flash بایوس مادربوردهای سروری

4. ابزارهای بوت و بازیابی نرم‌افزاری

• مجموعه درایورهای خارجی با پشتیبانی از انواع RAID و NIC

• دیسک‌های Bootable مانند Hiren’s Boot، Ultimate Boot CD و SystemRescue

• فلش USB با سیستم‌های عامل زنده (Linux Live، Windows PE)

• ابزارهای مدیریت Firmware و Diagnostics شرکت‌های Dell، HP و Lenovo

5. ابزارهای تست و عیب‌یابی مادربورد

• کارت‌های تست مادربورد (POST Cards) برای اسلات‌های PCI و PCIe

• کارت‌های تشخیص ولتاژ و جریان روی اسلات‌های RAM و CPU

• POST Analyzer با قابلیت ذخیره کدهای خطا و تحلیل مرحله‌ای

• تسترهای Power Good و سنجش سیگنال‌های CLK و RESET

6. ابزارهای دستی و مکانیکی ویژه تعمیرات

• پیچ‌گوشتی‌های دقیق مغناطیسی با نوک تعویض‌پذیر (Torx، Philips، Flat)

• انبردست الکترونیکی، سیم‌چین، پنس آنتی استاتیک

• هویه با نوک‌های مخصوص تعمیر برد چندلایه و پایه‌های SMD

• فن هوای گرم (Hot Air Rework Station) برای جداسازی چیپ‌های BGA یا ریبال

7. تجهیزات نظافت و آماده‌سازی سخت‌افزار

• برس آنتی‌استاتیک برای تمیزکاری برد و اسلات‌ها

• اسپری هوا فشرده برای حذف گرد و غبار از پاور و فن‌ها

• الکل ایزوپروپیل 99٪ برای پاک‌سازی سطح PCB و چیپ‌ها

• گریس حرارتی حرفه‌ای برای تعویض بین پردازنده و هیت‌سینک

بخش 3. شناسایی و تحلیل خرابی‌های رایج سخت‌افزاری

فصل 1. علائم و نشانه‌های خرابی پردازنده (CPU)

• بوت‌نشدن سیستم بدون هیچ خروجی تصویری یا صوتی

• داغ‌شدن بیش‌ از حد پردازنده در چند ثانیه اول

• پیام‌های خطا یا Freeze در مرحله POST

• عدم شناسایی Logical Cores در BIOS یا سیستم‌عامل

• ایجاد خطاهای تصادفی در اجرای کدها یا نرم‌افزارهای حساس

فصل 2. بررسی خرابی‌های رایج حافظه RAM

• ریست‌های مکرر در زمان بارگذاری سیستم‌عامل

• خطاهای تصحیح‌پذیر (Correctable ECC) و غیرقابل‌تصحیح (Uncorrectable ECC) در Log سیستم

• نمایش پیام‌هایی مانند Memory Configuration Error در زمان روشن شدن

• صدای Beep پیوسته یا ترکیبی از مادربورد

• شناسایی ناقص یا ترتیب نادرست اسلات‌های رم

فصل 3. تحلیل خرابی‌های متداول در مادربورد

• عدم پاسخگویی کامل سیستم حتی در شرایط اتصال صحیح قطعات

• اتصالی یا قطعی در مسیر برق‌رسانی به قطعات خاص

• خطاهای کنترلر داخلی مانند BMC یا ILO

• روشن نشدن LEDهای وضعیت یا عدم وجود کد POST

• بوی سوختگی، تورم خازن‌ها یا ترک برد در مسیر تغذیه

فصل 4. بررسی مشکلات پاور سرور و علائم آن

• روشن نشدن کامل سرور یا خاموش شدن ناگهانی تحت بار

• عملکرد نامتوازن در منابع تغذیه Redundant

• صدای کلیک یا نویز از داخل پاور هنگام تلاش برای راه‌اندازی

• چراغ قرمز یا Amber بر روی PSU بدون خروجی

• جریان‌دهی ناپایدار به فن‌ها یا مادربورد

فصل 5. بررسی کامل ابزارهای تست سلامت سخت‌افزاری سرور

• معرفی و نحوه استفاده از HPE Insight Diagnostics برای سرورهای HPE

• استفاده از Dell SupportAssist برای تحلیل خودکار لاگ‌ها و سخت‌افزار

• بررسی دما، ولتاژ، سرعت فن‌ها و عملکرد درایوها از طریق ابزارهای Firmware-Level

• استخراج گزارش‌های سلامت و تحلیل Offline Diagnostic Reports

• بررسی مقایسه‌ای بین ابزارهای داخلی و نرم‌افزارهای جانبی سیستم‌عامل

فصل 6. تحلیل انواع LEDهای وضعیت و تشخیص بر اساس کد رنگ یا کد چشمک‌زن

• بررسی LEDهای مادربورد، CPU، RAM، RAID، NIC و پاور

• تشخیص خرابی با استفاده از الگوی چشمک‌زن یا رنگ LED (مانند Amber ثابت یا چشمک‌زن)

• بررسی وضعیت فن‌ها و برق‌رسانی با توجه به نمایشگرهای سلامت یا LCD Panels

فصل 7. تفسیر و رفع کدهای صوتی یا Beep Codes در زمان بوت

• دسته‌بندی انواع Beep بر اساس مادربورد (AMI، Phoenix، Dell، HP)

• تشخیص خطای CPU، RAM، VGA یا BIOS از روی تعداد و الگوی Beep

• مدیریت سیستم در مواقع Freeze یا Beep بدون تصویر

فصل 8. بررسی کدهای خطای POST و راهکار رفع آن‌ها

• تحلیل کدهای توقف در BIOS یا پنل LED

• تشخیص مرحله گیر کردن سیستم در فرآیند Power-On Self Test

• بررسی ارورهایی نظیر No Boot Device، Memory Training Failure، CPU Error و…

فصل 9. بررسی خرابی‌های مربوط به کنترلر RAID

• نمایش Offline شدن یا Degraded شدن آرایه‌ها در زمان بوت

• تحلیل خطاهای Virtual Disk یا Physical Drive در ابزار مدیریتی RAID

• خرابی Cache یا BBU در کنترلرهای سخت‌افزاری

• از دست رفتن تنظیمات RAID یا خطای Mismatch Configuration

• تشخیص خرابی Logical Volume در سیستم‌عامل پس از خرابی RAID

فصل 10. روش‌های بازسازی و احیای آرایه‌های RAID آسیب‌دیده

• بازسازی RAID 1 یا RAID 5 با استفاده از جایگزینی دیسک

• بازیابی اطلاعات در حالت Degraded با حفظ ترتیب فیزیکی درایوها

• استفاده از ابزارهای اختصاصی برندها (مثل HP SSA، Dell PERC BIOS Utility)

• جلوگیری از Data Loss هنگام خرابی چنددیسک با سناریوهای Hot Spare یا Snapshot Backup

بخش 4. آموزش تخصصی تعمیر مادربورد سرور

فصل 1. آشنایی با ساختار کلی مادربوردهای سرور

• بررسی انواع Layout مادربورد در برندهای مختلف (Dell، HPE، Supermicro)

• نقشه‌یابی مسیرهای کلیدی مانند تغذیه پردازنده، کنترل‌کننده حافظه و چیپ‌های مدیریتی

• آشنایی با مکان قرارگیری قطعات حیاتی و مسیرهای سیگنال‌های داده

فصل 2. تحلیل مدار تغذیه و ساختار VRM در مادربورد سرور

• معرفی مراحل تقویت و تثبیت ولتاژ برای CPU، RAM و چیپ‌ست‌ها

• شناسایی نقش فازهای تغذیه، کنترلر VRM و اجزای وابسته

• روش‌های تحلیل مدار با استفاده از شماتیک یا مقایسه ظاهری

فصل 3. بررسی خازن‌های فیلتر، ماسفت‌ها و سلف‌ها

• معرفی خازن‌های پلیمری، سرامیکی و الکترولیتی در مسیر تغذیه

• علائم ظاهری خرابی خازن‌ها، ماسفت‌ها و چوک‌ها

• تست سلامت قطعات روی مدار بدون جدا کردن آن‌ها

فصل 4. روش‌های تعمیر و بازسازی VRM و مدار تغذیه

• تشخیص نقاط ضعف در مسیرهای ولتاژ

• نحوه تعویض ماسفت‌ها و خازن‌ها با رعایت توان مشابه

• استفاده از Heatgun برای جداسازی قطعات حساس بدون آسیب به PCB

فصل 5. شناسایی و کار با چیپ‌های BGA در سرور

• بررسی نقش چیپ‌های BMC، PCH، iLO/iDRAC، RAID Onboard

• آشنایی با نشانه‌های خرابی چیپ‌های BGA (عدم شناسایی در بوت، مصرف غیرعادی جریان، گرمای شدید)

• ابزارهای لازم برای ریبال یا تعویض چیپ BGA با ایستگاه هوای گرم یا IR

فصل 6. آموزش ریبال و تعویض چیپ‌های BGA

• آماده‌سازی مادربورد و پاکسازی پایه‌ها

• استفاده از شابلون و توپ قلع برای ریبال صحیح

• تنظیم دما و زمان مناسب در ایستگاه تعمیر (Rework Station)

فصل 7. بررسی عملکرد سیستم‌های مدیریتی (iLO/iDRAC)

• آشنایی با وظایف BMC در کنترل وضعیت سخت‌افزار

• مشکلات رایج مانند قفل شدن دسترسی، فریز شدن یا عدم پاسخ‌دهی

• نحوه شناسایی مدار BMC و بررسی اتصال به چیپ شبکه و حافظه فلش

فصل 8. روش‌های رفع اشکال در iLO/iDRAC

• پاکسازی فلش مدیریتی یا تعویض آن در صورت خرابی

• بررسی مسیر تغذیه و سیگنال‌های رابط بین BMC و مادربورد

• راهکارهای سخت‌افزاری برای بازنشانی کنترلر مدیریتی

فصل 9. تشخیص و تعویض چیپ یا ماژول BIOS

• بررسی نوع حافظه BIOS (SPI، SOIC، PLCC)

• شناسایی خرابی از طریق ارورها، عدم بوت یا ریست‌های پی‌در‌پی

• جدا‌سازی چیپ BIOS با دقت و جایگزینی با چیپ سالم

فصل 10. آموزش برنامه‌ریزی مجدد Firmware

• استخراج فایل Firmware مناسب برای مدل دقیق مادربورد

• روش‌های خواندن و نوشتن Firmware روی چیپ BIOS با پروگرامر

• بررسی صحت پروگرام با مقایسه Checksum و تست راه‌اندازی پس از نصب

بخش 5. تعمیر و بازسازی پاور سرورهای Redundant

فصل 1. شناخت معماری داخلی پاورهای Redundant

• تفاوت پاورهای ATX با سرورهای Redundant

• مفهوم Hot-Swap و Dual Power Supply

• بررسی نقش برد کنترلی داخلی در مدیریت Redundancy

• شناخت واحدهای PFC (Power Factor Correction)، اینورتر و فیلتر EMI

فصل 2. اجزای کلیدی در ساختار SMPS سرور

• معرفی مسیرهای ورودی و خروجی AC/DC

• خازن‌های ورودی و خروجی و نشانه‌های خرابی آن‌ها

• ترانسفورماتورهای High Frequency و چوک‌ها

• بررسی فیوز، NTC و نقش فیلتر اولیه در حفاظت اولیه

فصل 3. تست و اندازه‌گیری ولتاژهای حیاتی پاور

• ولتاژهای خروجی +12V، +5VSB، -12V و سایر خطوط تغذیه

• روش بررسی Ripple ولتاژ در خروجی‌ها

• تشخیص افت ولتاژ در بارهای مختلف

• بررسی کیفیت سیگنال پاور خوب (Power Good)

فصل 4. بررسی خرابی‌های رایج در مدارات سوئیچینگ

• شناخت خرابی MOSFETها در مرحله سوئیچینگ

• تشخیص سوختگی یا نشتی در دیودهای پرسرعت (Fast Recovery)

• بررسی خازن‌های منفجر شده یا بادکرده

• شناسایی نشتی در مدار کنترل PWM و تعویض آی‌سی‌های مرتبط

فصل 5. روش ایمن برای روشن کردن پاور بدون مادربورد (PS_ON Test)

• تشخیص سیگنال فعال‌سازی پاور (PS_ON) و روش تست دستی

• راه‌اندازی پاور با استفاده از بار مقاومتی یا لامپ سری

• تست پاور بدون اتصال به اجزای اصلی سرور

• بررسی سیگنال‌های Standby مانند +5VSB در حالت آماده‌به‌کار

فصل 6. تعمیر بخش کنترلی Redundant PSU

• شناخت برد ارتباطی دو پاور با هم (Sync Board)

• عملکرد Auto-Failover و روش تست آن

• بررسی نقش BMC یا iLO/iDRAC در مدیریت پاورها

• تعمیر و تنظیم سیستم هشدار دهنده خطا و سیگنال‌های LED

فصل 7. نگهداری پیشگیرانه و نکات ایمنی در تعمیر پاور

• تمیزکاری داخلی بدون آسیب به قطعات SMD

• استفاده از اسپری عایق و آنتی‌استاتیک در بخش پاور

• نگهداری و تعویض فن داخلی پاورها

• رعایت ایمنی در ولتاژ بالا هنگام کار با SMPS