نقطه، خط و طراحی خطی

 عناصر بصری

همة اشیایی که در اطراف ما قراردارند سه بعدی هستند. نقطه، سازندة همة فرم هاست. وقتی نقطه حرکت
می کند خط را به وجود می آورد که عنصری یک بعدی است. وقتی خط در جهتی غیر از امتداد خود حرکت
میکند سطح به وجود می آید که دوبعدی است و جابه جایی صفحه حجم سه بعدی ایجاد میشود. نقطه، خط ، سطح و حجم عناصر تشکیل دهندۀ فرم هستند. عناصر تشکیل دهندة فرم همراه با بافت و رنگ، نور و سایه، عناصر بصری را تشکیل می دهند.

نقطه

در هنرهای تجسمی و کاربردی منظور از نقطه چیزی است نسبتا کوچک وقابل رؤیت که دارای تیرگی یا روشنی، اندازه و گاهی جرم و حجم است که به آن نقطة تجسمی می گویند. در ریاضیات نقطه موضوعی ذهنی است که در فضا یا بر صفحه تصور میشود.

  نقطه تجسمی ممکن است به وسیلة یک ابزار اثرگذار به وجود آید.  مثل اثر یک مداد، یک قلم مو یا فشار و 
ضربة چیزی سخت به روی یک سطح یا مثل یک لکۀ روشن بر سطح تیره و بالعکس. نقطۀ تجسمی ممکن

است به وسیلۀ جسمی که دارای حجم نسبتا کوچکی است در فضا شکل بگیرد و یا بخش فرورفته یا برجستة
یک اثر حجمی باشد، یا با توجه به انتها و محل تقاطع خطوط درک شود. بنابراین، نقطه در زبان هنر تجسمی

چیزی است کاملا ملموس وبصری که بخشی از اثر تجسمی را تشکیل میدهد و دارای شکل و اندازۀ نسبی است. نقطه تجسمی نه تنها در آثار هنرمندان دیده میشود بلکه در طبیعت محیط پیرامون و محصولات هنرهای کاربردی نیز به وفور دیده شده و نقش آفرین است. مثل ستاره ها و هلال ماه در آسمان شب، ردیف پرندگان و هواپیما در آسمان روز به مثابه نقطه دیده میشوند.

 رابطة نقطه با فضا، زمینه و کادر

در طبیعت، پدیده ها در فضای واقعی قرار دارند. هنگام ترسیم یا طراحی موضوعات در فضای محـدودی بنام کادر قرار می گیرند.
اندازة نسبی نقاط و خطوط با توجه به فضا یا کادری که در آن قرار دارند سنجیده می شود.
محل استقرار نقطه در کادر یا فضا ویژگی ها و حالت های متفاوتی به وجود می آورد. یک نقطه در فضا یا کادر جلب توجه کرده و ایجاد تمرکز می کند. نقاط متعدد در یک کادر یا فضا براساس روابطی که از نظر شکل، اندازه، تیرگی، روشنی، رنگ، بافت دوری یا نزدیکی به یکدیگر دارند اثرات بصری متفاوتی بوجود می آورند.

 خط و عناصر خطی در هنر

خط عنصر بصری یک بعدی است. خط نشانگر حرکت، جهت، رشد و پویایی بصری است. در زندگی روزمره و در طبیعت، خط حضور چشمگیری دارد. ما با خط و جلوه های گوناگون آن زندگی میکنیم.
منظور از خط تجسمی معنایی نسبی از خط است و آن نشان دادن یک حرکت ممتد و پیوسته بر سطح یا در فضاست. خط میتواند دو بعدی  باشد. مثلا یک قطار در حال حرکت از فاصلهای دور به صورت یک خط ممتد دیده میشود. در حالی که وقتی با قطار مسافرت میکنیم و در داخل آن هستیم دیگر این برداشت بصری رانداریم. بخش هایی از یک نقش برجسته ، خط و مرز پیرامون یک سطح يا حجم، محل برخورددو سطح بادو زاویه مختلف مثل دیوار کلاس و سقف، مرز حاصل از تباین دو سطح با رنگ مختلف یا با تیرگی متفاوت و اثر حرکت مداد، قلم مو یا یک شیء نوک تیز بر یک صفحه خط قابل مشاهده است.

 انواع خط

خط از نظر جهت، شکل و حالت قرار گیری به خطوط افقی، عمودی،مایل و منحنی تقسیم میشود. خط ها از نظرکیفیت به خط پیرامونی و خط بیانی تقسیم می شوند.

 جهت خط

خطوط تجسمی براساس جهت حرکت مداوم در یک مسیر کلی به چهار دستة اصلی تقسیم میشوند

که عبارت اند از:

الف)خطوط عمودی:

در طبیعت به شکل تنه درختان، تیرهای برق و ساختمان های مرتفع دیده می شوند. این نوع خط در یک اثرتجسمی
ممکن است به مفهوم ایستادگی، مظهر مقاومت و استحکام باشد و یا صرفا رابطة مناسبی را از نظر بصری و زیبایی شناسی با سایر خطوط و اشکال یک ترکیب به وجود بیاورد.

ب) خطوط افقی:

در طبیعت به صورت سطح زمین، خط افق، پهنه دریا، یا یک انسان خوابیده دیده میشود. این نوع خط در یک اثر
تجسمی ممکن است برای نشان دادن آرامش، سکون و اعتدال باشد و یا صرفا رابطة مناسبی را از نظر بصری و زیبایی شناسی با سایر خطوط و عناصر یک ترکیب به نمایش بگذارد.

ج)خطوط مایل:

معمولا در طبیعت به شکل کناره های کوه، خط رعد در آسمان و سراشیبی دیده میشوند ودر یک اثرتجسمی ممکن است برای نشان دادن تحرک، پویایی، خشونت و عدم سکون و ثبات اختیار شوند. یا این که رابطة مناسبی را از نظر بصری با سایر عناصر یک ترکیب ایجادکنند.

د)خطوط منحنی:

معمول در طبیعت به شکل تپه ماهور انتشار امواج، پستی و بلندی زمین و حرکت بعضی از جانوران دیده می شوند
و در یک اثر تجسمی ممکن است برای نمایش حرکت سیال و مداوم،ملایمت و ملاطفت به کار گرفته شوند.

 حالات خطوط

خطوط میتوانند از نظر ضخامت و وزن، ظرافت و خشونت، نرمی و سختی، صافی و زبری حالت مختلفی به خود بگیرد.خطوط ممکن است ضخیم یا نازک، قوی یا ضعیف، تیره یا روشن شوند. به صورت خطوط باریک و یا ضخیم یکنواخت باشند. میتوانند در جهت مسیر اصلی خود به صورت بریده بریده، متغیر و یا ممتد باشند.

در جهت مسیر اصلی خود به شکل زیگزاک، شکسته و یا موجی درآیند. میتوانند به صورت منظم و یا نامنظم در مسیر اصلی حرکت خود تغییر جهت دهند.
و بتوانند ابزار مناسبی را با انتقال حالات و کیفیاتمتفاوت ایجاد کنند.

 طراحی خطی

اهمیت خط در طراحی، همپایة ارزش رنگ در نقاشی و صدا در موسیقی است. در طراحی خطی درونمایة اصلی اشیا به شکل خلاصه و با استفاده از خطوط ساده نمایش داده می شوند. یکی از بهترین روشهای نمایش اشیا، نمایش آنها با استفاده از خط پیرامون آنهاست، که آنها را از زمینة خود متمایز میسازد. نحوة ساده کردن موضوع به نوع نگرش، حساسیت بصری، نظم ذهنی و دید شخصی طراح بستگی دارد. همانگونه که هر فردی دست خط خاصی برای نوشتن دارد. در طراحی خطی هم ویژگی های شخص طراح در نوع و کیفیت خطوط آثارش نمایان میشود.

کنترل دست و استفاده از مداد در طراحی:

طراحی واسطة بیان احساسات و افکار انسان است.مهارت دست در ترسیم انواع خطوط و اشکال به توان
کنترل دست، در حالتهاي مختلف وابسته است.لذا كنترل حركت دست از مهمترین عوامل طراحی
خوب است.

براي كسب مهارت دراستفاده ازابزارهاي مختلف، استفاده از مداد و قلم طراحي را در حالتهاي مختلف تمرين و
امتحان كنيد. كار طراحي را همزمان با استفاده از مچ،آرنج و بازو تجربه كنيد و كيفيت خطوط طراحي شده
را بررسي كنيد تا از كنترل بر دست خود اطمينان پيداكنيد.

 ساده سازی موضوعات در طراحی خطی

ما در هنگام دیدن فقط به آن بخش از موضوعات که برای ما مهم و معنی دار است توجه میکنیم. هنگام ترسیم و نمایش موضوعات مختلف نیزباید جزئیات غیرمهم حذف شده ومهم ترین واساسی ترین ابعادموضوع ترسیم شوند. طراح با حذف جزئیات به درک بهتری از کل موضوع نزدیک میشود. حالت ساده شده موضوعات مختلف را اغلب با سطوح یا احجام هندسی نشان میدهند. لذا فرایند کار طراحی با دیدن دقیق و بررسی ویژگی های موضوع و ساده کردن آن به کمک خطوط و اشکال انجام میشود.هنگامی که بتوانیم اشیا و موجودات مختلف را به شکل ساده شده
آنها ببینیم طراحی از همة موضوعات آسان می شود.

 محور تقارن در طراحی

بسیاری از عناصر طبیعی اطراف مانند لیوان، گلدان، نوار چسب، قلم ماژیک و… دارای محور یا محور تقارن هستند. محور تقارن میتواند در درک و ساده سازی موضوعات طراحی به ما کمک کند. محور تقارن ممکن است قائم، افقی یا مایل باشد. برخی از اشیا به جای محور تقارن صفحة تقارن دارند

 اندازه گیری در طراحی

علاوه بر ساده سازی و استفاده از محور تقارن، استفاده از اندازه گیری درک ارتباط میان اجزا و نسبت های موضوعات طراحی را آسان می سازد
و امکان میدهد طرح کلی موضوع را، ارزیابی و اصلاح کنیم.
برای اندازه گیری، اندازة بخشی از موضوع را به عنوان معیار در نظر میگیریم و آن را معیار سنجش اندازه های بزرگتر قرار میدهیم یا نسبت طول و عرض موضوع را می سنجیم. برای اندازه گیری در جای ثابتی قرار گرفته دست را به صورت کشیده و به سمت موضوع دراز کرده و با استفاده از یک شاخص ساده عمودی مانند مداد طراحی، اندازة نسبی بخشهای مختلف را می سنجیم. با استفاده از اندازة نسبی بخشهای مختلف و یا استفاده از خطوط افقی و عمودی فرضی و خط چین، اندازه ها و نسبت ها را در طراحی کنترل کرده و طرح را کامل میکنیم.

طراحی خطی از مناظر

مناظر طبیعی و شهری معمولًا ترکیب متنوعی از عناصر مختلف مانند پستی بلندی زمین، خط افق درخشان، بوته ها، صخره ها و… را شامل می شود. برای طراحی بهتر از مناظر، ابتدا نحوة ساده سازی طراحی از تک تک عناصر را به خوبی تمرین کنید.
برای طراحی از درختان، به فرایند رویش و شکل و نسبت بخش های مختلف آن مانند شکل تاج درخت، نسبت تاج به تنه، ساختار و شکل شاخه ها و الگوی رویش و پراکندگی برگ ها توجه کنید. برای طراحی از درختان و بوته های مختلف، شکل آنها را ساده کرده و در محدودة کادر پیاده کنید. آنگاه از طریق اندازه گیری و استفاده از خطوط فرضی
افقی و عمودی آنها را تصحیح و تکمیل کنید.در لبه ها نزدیک آسمان خطوط کمرنگ و محو می شوند و در لا به لای برگ ها، بخشهایی از شاخه ها و آسمان دیده می شود.
برای طراحی از مناظر بهتر است ابتدا شکل های بزرگ و عناصر اصلی و موقعیت آنها نسبت به یکدیگر و خط افق در نظر گرفته شوند و سپس اشکال کوچکتر به طرح اضافه شوند. هنگام طراحی میتوان
بخشهای غیراساسی را حذف و رابطة میان بخشهای اصلی را تقویت کرد. در طراحی خطی علاوه بر مداد و قلم میتوانید از گچ، زغال، خودنویس نیز برای طراحی استفاده کنید. 

 طراحی خطی از انسان

حالت بدن انسان علاوه بر ساختار استخوان ها، عضلات، نظام حرکتی به شدت تحت تأثیر حالات روحی وکیفیات رفتاری قراردارد. به همین دلیل طراحی از انسان و نمایش ویژگیهای جسمانی و شرایط عاطفی و
رفتاری به مهارت دست نياز دارد.
طراحی از معصومیت و شادابی کودکانه، فعاليت و تلاش رقابتی یک ورزشکار، صلابت یک رزمنده، تلاش صبورانه یک مادرومحبت دوستانه و… نیازمند مطالعه و تمرین زیادی است که با استفادة به جا از خطوط عملی می شود.
در طراحی از انسان، سه موضوع مهم باید در نظر گرفته شود. اندازة افراد که بسته به سن و جنسیت آنها تغییر می کند. تناسبات بدنی که رابطه بین بخش های مختلف بدن است ودر نهایت نوع فعالیت و حالتی که فرد در آن قرار دارد.

طراحی سریع بدون توجه به جزئیات همراه با ساده کردن موضوع و خطوط راحت بهترین راه طراحی حالت بدن در شرایط مختلف است.
آشنایی با ساختار استخوان بندی، و آناتومی بدن و رابطه آن با حالت مختلف فعالیت و حرکت بدن درطراحی درسـت از انسان بسیار مؤثر است.

طراحی خطی با دیگر وسایل ترسیم

علاوه بر مداد، قلم و روان نویس یا خودنویس برای طراحی، از ابزارهای ترسیمی دیگری مانند زغال، گچ، پاستل، آبرنگ و قلم فلزی، آب مرکب و… نیزمیتوان استفاده کردو زغال وگچ پاستل از نظرامکانات طراحی تفاوت چندانی با مداد ندارند ولی تغییر میزان فشار، تفاوت ملموسی در کیفیت خطوط ایجاد میکند. متنوع ترین خطوط در طراحی با آب
مرکب ایجاد میشود که با استفاده از مرکب سیاه یا قهوه ای، قلم موی مناسب و نرم. پالت مخصوص آبرنگ با خانه‌ های گود، ظرف آب و کاغذ با مقوای ضخیم که آب مرکب را به خوبی جذب کند و بر روی تخته شاسی محکم گردد، انجام میشود. در طراحی با آب مرکب، پس از آنکه کلیات طرح با مواد کمرنگ برروی کاغذ مشخص شد. طراحی
ابتدا از سطوح کمرنگ شروع می شود. پس از خشک شدن هر لیه از رنگ، لیه های پررنگتر به طرح اضافه میشود.